Bir düzenleme aracı olarak “tasarım kodları”

Çevresel kaliteyi ve kamu desteğini koruyarak, gitgide daha acil bir ihtiyaca dönüşen konut tedarikini karşılama sorunu ile karşı karşıya kalan İngiliz Hükümeti, 2004 yılında tasarım kodlamasının daha hızlı şekilde ve daha iyi kalitede bir gelişme potansiyeline sahip olabilme ihtimalini değerlendirmek amacıyla İngiltere’de kapsamlı bir pilot program başlatmıştır.

Bu yazıda tasarım kodları, mastırplan veya gelişme çerçevesi gibi planların tasarım vizyonu üzerinden şekillenen alana özgü araçlar olarak tanımlanmıştır. Tasarım kodu, nazım imar planı veya benzeri bir tasarım altyapısına dayanan, bir mevki ya da alanın fiziksel gelişimi üzerine bilgilendirme ve tavsiyelerde bulunan görselleştirilmiş tasarım yönetmelikleri ve gereksinimleri setidir. Tasarım kodları daha kaliteli yerler sunmayı amaçlayan ve sokak, yapı adaları veya enerji verimliliğini artırmak gibi daha ziyade mimari veya yapı verimine odaklanan kentsel tasarım ilkeleri olarak detaylandırılabilir (CABE, 2005; Walters, 2007). Tasarım kodlarının kullanımı daha iyi tasarlanmış bir gelişme sunarken ekonomik değeri de beraberinde getirmekte, planlama sürecindeki daha az belirsizlik ise daha koordineli bir kalkınma sürecine imkân tanımaktır (Carmona & Dann, 2006).

Hükümetin çabaları ve yayınlanan detaylı dokümanlar neticesinde tasarım kodlarının sayısında ülke genelinde kayda değer bir artış olmuş; ancak teoride görünen bu artış politikalara ve müstakil uygulamalara aynı ölçüde sirayet etmemiş; tasarım kodlarının yayılmasında önemli unsurlardan olan özel geliştiriciler, toprak sahipleri ve danışmanların, talep edilmemiş tasarım kodlarını planlama uygulamalarının bir parçası olarak sunduğu görülmüştür (Carmona & Giordano, 2012).

İngiltere’de alan özelinde hazırlanmış olan tasarım kodlarında genel olarak aşağıdaki ortak başlıklar ele alınmaktadır (i). Tasarım kodları başlıkların tamamı veya bir kısmını barındırabilmektedir:
• Mahalle karakteri,
• Yollar ve sınırlayıcılar (enclosures),
• Otoparklar,
• Açık alanlar ve peyzaj,
• Karma arazi kullanımı,
• Yapılı çevre ve kentsel peyzaj,
• Mimari tasarım,
• Sürdürülebilirlik.

2010 sonrası hazırlanmış çalışmalarda daha ziyade karakter alanlarından hareket dikkat çekmektedir. Söz konusu çalışmalarda genel çerçeve şu şekilde çizilmektedir:
• Genel yaklaşım karakter alanlarının ve yerel karaktere ilişkin anahtar ögelerin belirlenmesi,
• Alan bütününde genel geçer kodlar (side wide coding),
• Karakter alanları özelinde detaylı kodlar.

Aldershoh Wellesley (2012) (ii), Chilmington Yeşil Tasarım Kodu (2016) (iii), North Whiteley Tasarım Kodu (2014) (iv), Clay Farm Tasarım Kodu (2011) (v), Berewood Hampshire Tasarım Kodu (2013) (vi) ve Trumpington Meadows Tasarım Kodu (2010) (vii) karakter alanlarından hareket eden çalışmalara örnek olarak gösterilebilir.

İngiltere’de, Amerika’ya kıyasla Tasarım Kodlarının daha yaygın kullanıldığı söylenebilmekle beraber, girişimlerin Amerika’dan farklı olarak daha ziyade yerel yönetimler ve geliştiriciler tarafından yapıldığı görülmektedir (Carmona, Marshall, & Stevens, 2006).

İngiltere – Amerika karşılaştırmasında ortaya çıkan bir diğer farklılık ise kentsel donatı standartlarına ilişkindir. Amerika’da Biçim Temelli Kodlar ile yapılan çalışmalarda genel anlamda kent merkezinden doğal alanlara kadar geçiş zonları tanımlanmış ve bu doğrultuda her geçiş zonunda bulunması gereken ve tercih edilen kentsel donatı alanları ortaya konmuştur. Ancak yukarıda da bahsedildiği gibi İngiltere’de böylesine bütüncül bir anlayış söz konusu olmamakla beraber Tasarım Kodları alanlar özelinde yapılmış ve çalışmalarda donatı alanlarına değinilmediği görülmüştür.