Otonom Elektrikli Araç Sitemlerinin (OEASis) Kentsel Toplu Taşımaya Entegrasyon Olasılıkları Üzerine Bir Deneme

Abdullah Gül Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi öğrencilerinden oluşan ENTEGRE ekibi tarafından geliştiren OEAsis projesi, mikro ölçekteki kentsel erişilebilirlik üzerine yapılan araştırmaları temel alan bir çalışmadır. Güncel bir araştırma konusu olan ve Carlos Moreno tarafından geliştirilen “15 Minute City” [1] kavramı, yeni teknolojilerin kentsel toplu taşıma çözümlerine entegrasyonu üzerine fikirler geliştiren ENTEGRE ekibi için de önemli bir çıkış noktası olmuştur (Görsel 1).

TEKNOFEST, Türkiye’de teknolojik araştırmaların geliştirilmesi ve akademi-özel sektör iş birliklerinin sağlanabilmesi için başlatılan bir teknoloji geliştirme ve sunum ortamıdır. Tüm örgün eğitim seviyelerinden katılımcıların belirli bir konsept içinde geliştirdikleri projeleri sundukları ve değerlendirme sonucunda derecelendirildiği Teknokent’in Akıllı Ulaşım yarışması 2021 yılından beri düzenlenmektedir [2]. ENTEGRE ekibini oluşturan Şebnem Tan (Mimarlık Bölümü öğrencisi, Takım Kaptanı), Vildan Yıldırım (Mimarlık Bölümü öğrencisi, Literatür Tarama), Ömer Kul (Mimarlık Bölümü öğrencisi, Ürün Geliştirme), Esef Emre Kılıçdoğan (Elektrik Elektronik Mühendisi, Robotik Sistem Geliştirici), Ahmet Özsan (Elektrik Elektronik Mühendisi, Robotik Sistem Geliştirici), Süleyman Özdüven (Elektrik Elektronik Mühendisi, Robotik Sistem Geliştirici), M. Zübeyir Yazar (Elektrik Elektronik Mühendisi, Robotik Sistem Geliştirici), Atilla Türkmen (Bilgisayar Mühendisi, Yazılım Geliştirici) ve ekip danışmanlığı yapan Dr. Ömer Devrim Aksoyak (Abdullah Gül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi); ilk Teknofest Akıllı Ulaşım yarışması için kentsel ulaşım çözümlerinde otonom elektrikli araçların kullanımı konusunda fikir geliştirmişler ve ENTEGRE ekibi yarışmada finale kalan ekipler arasında yer almıştır [3]. Çok disiplinli teknolojik araştırma projesi anlamında OEAsis ile ilk deneyimlerini kazanan ekip, kentsel toplu taşıma sistemlerine entegre olabilecek Otonom Araç Sistemleri Tasarımı üzerine çalışmalarını sürdürmektedir (Görsel 2).

Yazıya, çalışmaların çıkış noktası olan “15 Minute City” kavramı ile başlamak projenin çerçevesini net bir şekilde sunmak açısından anlamlı olacaktır. 15 Minute City kavramı çok temel ve anlaşılabilir bir hedefe sahiptir. Eğer gün içinde hedef konumunuza bulunduğunuz noktadan çıkarak 15 dakika içinde ulaşabiliyorsanız 15 dakikalık şehirlerde yaşadığınız anlamına gelmektedir. ENTEGRE ekibinin hedefi kent ölçeğinde içinde yaşadığımız alanlarda toplu taşıma sistemlerini kullanarak 15 dakika gibi kısa bir süre içinde herkesin ulaşmak istediği noktaya erişebilmesidir. Günümüzde gelişen teknoloji yardımı ile 15 dakikada erişim hedefini gerçekleştirebilen uygulamalar mevcut hale gelmiştir ve bu projelerin temel hedefi yaya merkezli ilkeler doğrultusunda toplu taşıma sistemlerinin daha efektif ve erişilebilir olarak kullanılmasıdır. ENTEGRE ekibi, üzerinde çalışmakta olduğu OEAsis projesi ile toplu taşıma sistemiyle bütünleşmiş bir şekilde çalışan otonom araç sistemlerinin mahalle ölçeğinde planlı bir düzende kullanılmasını ve bu sayede kentsel erişilebilirliğin arttırılmasını amaçlamaktadır. Aynı zamanda mikro ölçek olarak tanımlanabilecek mahalle ölçeğinde uygulanacak sistem sayesinde otomobil kullanımının azaltılabileceği, kentsel donatılara toplu taşıma ve yaya odaklı ulaşımın kolaylaşacağı öngörülmektedir.

OEAsis mikro ölçekte toplu taşıma durağı ile hedef nokta arası mesafeyi herkes için erişilebilir kılmayı hedeflemektedir. Temelde toplu taşımaya artan uzaklık sebebiyle insanlar bireysel araç kullanımına yönelmektedir. Bu yönelim fosil yakıt tüketimini arttırmaktadır (Görsel 3).

OEAsis tanımlanan problemler için 4 maddeli çözüm önerisidir: 1. Araç, 2. Teknoloji, 3. Regülasyon, 4. Test/Lisans.

İlk madde olan “Araç”, insansız işletilen (otonom) elektrikli araç olup var olan toplu taşıma sistemlerine uygun ve kullanılan kentsel toplu taşıma sistemleri ile bütünleşmiş şekilde çalışmaktadır. İkinci madde olan “Teknoloji”, araç kullanımı için gerekli teknolojik ekipmanların geliştirildiği ve araç aplikasyonu gibi eklemelerin sağlandığı adımdır. Üçüncü madde olan “Regülasyon” ise sistemin uygulanacağı yerel yönetimin tabi olduğu kural ve yönetmeliklere uygun olarak sistemin işlemesi için gerekli olan kural ve standartların belirlendiği, izinlerinin alındığı, sistemin sınırlarının ve getirilerinin belirlendiği aşamadır. Son olarak “Test” aşaması ise tüm kurgunun açık ve kapalı simülasyon alanlarında, farklı koşullar altında test edildiği aşamadır (Görsel 4).

Proje yazımı 2021-2022 yılları arasında TEKNOFEST yarışması süreciyle resmi bir şekilde başlamıştır. Bu aşamada yapılan çalışmalar kent ölçeğinde toplu taşımaya erişilebilirlik problemi bulunan lokasyonların analizi ve tespiti gerçekleştirilmiştir. Ölçek büyüklüğü, yıllık kullanıcı oranları ve kullanıcı çeşitliliği gibi nedenlerle pilot alan uygulaması olarak Kayseri Şehir hastanesi seçilmiştir. Plan düzleminde otonom araç kurgusu yapılarak projenin temelleri atılmıştır. Çalışmanın sonraki aşamasında araç için prototip yapımı süreç kurgusuyla devam edilmiştir. Bir araç prototipinde kullanılacak ürün listesi ve gereklilikler hazırlanarak sonuç tasarım Gazebo simülasyon evreninde test edilmiştir (Görsel 5). Tüm bu süreç, proje yazımı ve test edilme aşaması olarak proje gelişim zaman çizelgesinde yerini almıştır.

OEAsis çözüm paketi mikro ölçekli bir sistem olduğu için mevcut trafiğe açık veya kapalı alanlarda uygulanabilmektedir. Şehir hastaneleri, havalimanları, OSB bölgeleri, kamu binaları gibi birden çok bloğun bulunduğu ve bloklar arası toplu taşıma hizmetinin sağlanamadığı bölgeler sistemin olası çözüm alanlarıdır. Ayrıca yerel yönetimler ile ortaklaşa gerekli düzenlemeler yapılarak trafiğe açık alanlarda da mevcut toplu taşıma sistemlerine entegre edilme olasılığı bulunmaktadır. Farklı kentsel fonksiyonlara hizmet edecek şekilde kapsayıcı tasarım ilkelerine göre tasarlanan araç üzerinde farklı ortamlara göre (yağmurlu, kar yağışlı, sis olan, karanlık veya aydınlık gibi) algılama araçlarının bulunduğu bir konsept kurgusu temelinde tasarlanmıştır. OEASis sitemi için ENTEGRE tarafından geliştirilen cep telefonu uygulaması sayesinde kamuya açık olan sistemler (yerel biletleme sitemleri, e-nabız, e-devlet gibi) ile bütüncül bir şekilde kullanılabilmektedir (Görsel 6).

Sistemde araç elektrikli ve otonom olup aplikasyonu sayesinde kişiselleştirilmiş kullanım seçeneğini kullanıcılarına sunmaktadır. Şu an piyasada bulunan toplu taşımaya, ulaşıma hizmet eden araç sınıflandırılması kapalı, yarı açık, açık ve yapı içi sirkülasyon alanlarına göre değişmektedir. Pazar alanında hedeflenen bölge, aplikasyon ile çalışan elektrikli araçlar grubudur. Aracın otonom çalışması, 7/24 kamusal kullanım avantajının yanı sıra işletme maliyetleri açısından sürdürülebilir bir çözüm sunmaktadır (Görsel 7).

Projenin genel hatlarından sonra ilerleme sürecine değinilecek olursa; 2022-2023 yılı güz döneminde proje kurgusu tamamlandıktan sonra projenin 1/20 ölçekli bir prototipini geliştirme süreci başlamıştır. Bu aşamada 1/1 ölçekte kullanılacak olan ürünlerin 1/20 ölçekteki karşılığı bulunarak otonom araç prototipi üzerine çalışılmıştır. Aracın kabuk tasarımı sürecinde prototip geliştirilirken kullanıcı konforu ve güvenliği de üzerine çalışılan konulardan olmuştur. Diğer taraftan tasarım süreci ilerlerken projenin gerçekleştirilebilmesi üzerine sponsor, finansman arayışları devam etmiştir. ENTEGRE ekibinin, Kayseri Kocasinan Belediyesi tarafından ekipman alımında desteklenmesi sayesinde otonom araç sistemi 1/20 ölçekli bir araç prototipi üzerinde gerçekleştirilmiş ve 2. Aşama “araç prototip hazırlama ve test etme süreci” olarak proje zaman çizelgesinde yerini almıştır. Bu dönemde projenin gelişim sürecinin anlatıldığı Metametrik [4] ekibinin Çarşamba Buluşmaları programına katılım sağlanarak proje hakkında detaylı bilgi aktarılmıştır [5].

2023 bahar dönemi proje yazma aşamasından, projeyi girişime dönüştürme aşamasına geçiş yapılan dönemde ise EIT Jumpstarter [6] programına başvuruda bulunularak programa katılma hakkı kazanılmıştır. Jumpstarter süreci boyunca pazarlama (marketing) ve pazar sınıflandırma (customer segmentation) gibi fikri girişime dönüştürecek konular üzerinde çalışılmıştır. Süreç, proje gelişim zaman çizelgesinde 3. sırada yer bulurken, proje gelişimi çizelgesine bağlı kalarak girişim konusunda ikincil bir zaman çizelgesi oluşturulmuştur. 2023 yaz döneminde TEKNOFEST Ankara Girişimcilik yarışmasında projenin girişime dönüşmesi üzerine kuluçka kategorisinde ortaya çıkarılan fikir sunulmuş ve EIT Jumpstarter programında edinilen temel girişimcilik ilkeleri kapsamında uygulama fırsatı yakalanmıştır. Girişim konusunda oluşan zaman çizelgesine girişimciliğin ikinci adımında söz konusu yarışma verileri eklenerek geliştirilmeye devam edilmiştir.

2023 yaz döneminde girişimcilik faaliyetleri içinde IAC2023 BAKÜ [7] kongresine katılarak kongrede fikirlerini girişime dönüştüren girişimcilerle tanışma ve onların hikayelerini dinleme fırsatının bulunması, özellikle konu temelinde network oluşumu açısından son derece önemli ilişkilerin kurulmasını sağlamıştır.

Yazıyı tüm ENTEGRE ekibi OEASis sürecinde kazanılan kişisel deneyimlerden bahsederek özetlemek gerekirse; proje yazısından gelinen noktaya kadar süreç kurgusu yapmanın ve projenin gelişimi için başvurular arasında bağlantı kurmanın uzun olduğu kadar emek isteyen bir mesai talep ettiği söylenebilir. Proje gelişiminde yaşanabilecek aksaklıklar için ikincil ya da üçüncül yollar üretmek ve iş dağılımını doğru şekilde yaparak projenin aksamasını önlemek sürecin belki de en önemli kısmı iken bir diğer önemli unsur ise proje görevlerini uygulamak üzere tanımlanmış kişilerin kritik zamanlarda birbirinin yerini alabilmesiydi.

Yazıyı bitirirken tüm ekip üyesi arkadaşlarıma, danışman hocamız Ömer Devrim Aksoyak’a ve sponsorumuz Kayseri Kocasinan Belediyesi’ne teşekkürlerimi sunmak isterim. Tüm süreçte birlik olabilmeyi başardığımız, birbirimizi anlayışla karşılayabildiğimiz için çok teşekkür ediyorum (Görsel 8).

Abdullah Gül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü 4. Sınıf öğrencisi olan Şebnem Tan, lisans eğitiminde birçok proje ve atölyede yer almıştır: Bursa Atölye Hisar (2022), Teknofest Akıllı Ulaşım 2022 (Ordu) ve 2023 (İstanbul) finalist, Teknofest Girişimcilik 2023 (Ankara) finalist, Konya Alaeddin Tepesi II. Kılıçarslan Köşkü ve Kazı Alanı Mimari Fikir Proje Yarışması mansiyon ödülü (2023), TU Delft MANIFESTO for the JUST CITY (2023), Uzunyayla Rural Workshop (2023). Mimarlık ve kent üzerine düşünmeye ve üretmeye devam etmektedir.