İstanbul Kırsalı

İstanbul Kırsalı ile birlikte zamanın izini takip ediyoruz. İstanbul’un varlığının çoğunlukla kentsel alanlar üzerinden okunduğu günümüzde, bizler güncel koşullar karşısında varlığını sürdürmeye çalışarak direnen kırsal alanların sesini duyurma çabasına katkı sunuyoruz. “Direnme” kavramı bu noktada önemli bir kavram olsa da, aslında kırsal yaşamın doğası bize bir başka kavramı işaret ediyor: uyum. Kırsal, zamanın getirdiği değişimlere karşı yalnızca direnmekle kalmıyor, aynı zamanda doğayla, mekânla ve toplumla uyum kurarak varlığını sürdürmeye çalışıyor. Bu çalışma, İstanbul’un kırsal kimliğini koruduğu, korumaya çabaladığı ve kimi zaman koruyamadığı alanların belgelenerek arşivlenme sürecini kapsıyor.

Kırsal yerleşimlerin ne olduğuna değinmek, bu çalışmanın zeminini daha iyi kavramamızı sağlayacaktır. Kırsal alanlar; düşük ve çoğu zaman homojen nüfus yapısına sahip, doğayla uyumlu yaşam biçimlerinin sürdüğü, tarım ve hayvancılık gibi birincil ekonomik faaliyetlerin belirleyici olduğu dağınık yerleşimlerden oluştuğu için bu yerleşimlerde kentsel hizmetlere erişim sınırlıdır; eğitim, sağlık, ulaşım gibi alanlarda eksiklikler görülür. Ancak kırsalın eksiklikleri kadar güçlü yanları da vardır: topluluk duygusu kentten çok daha belirgin ve sahicidir. Kentlerde sıkça rastlanan anonimlik burada yerini dayanışmaya, tanışıklığa ve ortak yaşam pratiklerine bırakır.

Binlerce yıllık sosyo-kültürel ve ekonomik birikimin izlerini taşıyan köyler, aslında yaşayan birer tarih niteliğindedir. Geleneksel üretim biçimleri, gündelik yaşam alışkanlıkları, mekânsal düzen ve sözlü kültür unsurları, bu yerleşimlerin özgünlüğünü oluşturan temel katmanlardır. Tam da bu nedenle, kırsal alanların kimliklerini kaybetmeden geleceğe taşınabilmesi için belgeleme ve kayıt altına alma ihtiyacını hissettik. Fotoğraflar, videolar, röportajlar ve yazılı notlar, bu belleğin korunması için önemli araçlar haline geliyor.

Bu çalışmayı yürüten bizler; İstanbul’u bütünüyle anlamaya çalışan, merak eden, gözlemleyen ve deneyimlemeyi seven sakinleriz. Amacımız yalnızca köyleri yerinde görmek değil; mekânı, insanı, kültürü ve belleği bir bütün olarak kavramak. Kırsal alanların kentleşme baskısı altında giderek yok olma tehdidiyle karşı karşıya kalması, yalnızca mekânsal dokunun değil, aynı zamanda sözlü mirasın da geri dönüşsüz bir biçimde kaybolmasına yol açıyor. İşte bu kaygı, projemizin çıkış noktasını oluşturdu.

Özellikle İstanbul’un kuzeyi bu anlamda en çok etkilenen bölge diyebiliriz. Mega projeler ve büyük ölçekli yatırımların ağırlıkla bu bölgede planlanması, doğal yapının yanı sıra kültürel dokuyu da zorluyor. Ormanların, tarım arazilerinin ve su havzalarının yerini betonlaşmanın alması, köylerin özgün yaşam biçimlerini tehdit ediyor. Oysa kırsal yalnızca “kent dışı bir yerleşim” değildir; aynı zamanda kentin belleğinin bir parçasıdır. Köylerde yaşayan sözlü tarih, üretim teknikleri, geleneksel bilgeliğin kaybolması, İstanbul’un kendi bütünlüğünü ve kimliğini de zayıflatacaktır.

Proje, İstanbul’un kırsal alanlarını yerinde ziyaret ederek kayıt altına alma fikri üzerine kuruldu. Saha çalışmalarında fotoğraf ve video çekimleri yapıyor, köy sakinleriyle sözlü görüşmeler gerçekleştiriyoruz. Bu süreçte yalnızca mekânsal özellikleri değil, kırsalın gündelik hayatına dair ritüelleri, üretim biçimlerini, toplumsal ilişkilerini ve kültürel belleğini de belgeliyoruz. Gördüğümüz ve duyduğumuz her ayrıntıyı not alıyor, geleceğe aktarılabilecek bir arşiv oluşturuyoruz.

Toplanan bu belgeler, sahadan elde edilen gözlemlerle ve araştırma sonuçlarıyla birleşerek yazılı metinler ve görseller aracılığıyla kalıcı bir bellek haline geliyor. İstanbul’un kırsal alanlarının kaybolmadan önce kayda geçirilmesi, kentin bütüncül tarihini anlamak için de kritik bir rol oynuyor. Çünkü kırsal, İstanbul’un görünmeyen ama vazgeçilmez yüzü; kentin geçmişini ve geleceğini birbirine bağlayan bir köprü niteliğinde.