Proje, kentsel çevreyle ilgili bir çerçevede insan ve mekân ilişkilerini yeniden ele alarak yenilikçi öncelikli eylemlerle birlikte kentleri geliştirmeyi hedeflemektedir. Ayrıca, sürdürülebilir gelişmede yeni bir vizyon ile yaşam kalitesi adına entegre yaklaşımları etkin kılmakta, ekonomik ve çevresel çözümleri dengelemek gereğini vurgulamaktadır.

Söz konusu proje ile mekânı üretken ve sürdürülebilir kılmak ve yönetimin kaliteli bir çevre sunmasına fırsat yaratmak, kentliler adına da kentsel yaşam kalitesini geliştirmek amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, geliştirilecek stratejiler ile tüm aktörlerin üretken, ekolojik, birlikte hareket edebilen bir yapıda olması, mekânda aidiyet duygusu gelişmiş ve yerel ekonomiler ile buluşmuş bir ortaklığın kurulması, yerel yönetimin ise yeni yönetişim anlayışıyla yaşam kalitesini tasarım kalitesi ile birlikte geliştirmesi sağlanmaktadır.

Kentsel Tasarım Uygulama ve Araştırma Merkezi, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na, Kasım 2015 tarihinde başlayan ve Ekim 2016 tarihinde teslimini gerçekleştirdiği Türkiye için Kentsel Tasarım Rehberi Modeli’ni geliştirmiştir. 2014 yılında İmar Planı Mevzuatı kapsamında tanımlanan ve ilgili yerel yönetim çalışmalarında plan kararlarında yer alması istenen Kentsel Tasarım Rehberleri’ne yönelik çalışma, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın kentlerin kimliklendirilmesi, özellikle marka değerlerinin ve yaşam kalitesinin artırılmasına yönelik önemsediği bir proje olarak öne çıkmaktadır.

Bu projeyi tamamlayacak ve elde edilen kazanımın paylaşımını ve çoğaltılmasını sağlayacak yeni projeleri hedefleyen Bakanlık, İstanbul’da bir örnek alan çalışmasını gerçekleştirecek bir proje talep etmiştir. Bu kapsamda İstanbul’un önemli bir prestij aksında Kentsel Tasarım Rehberi ile ilişkili bir Kent Atlası Modeli oluşturulması istenmektedir.

Bu çerçevede geliştirilen proje, tüm kentsel aktörleri, kentsel mekânda buluşturma hedefiyle, kentsel dönüşüm sürecinde olan kentsel mekânı yeniden ele alarak, Kentsel Prestij Aks ve Odakları için yenilikçi aktif bir süreci başlatmayı amaçlamaktadır. Kentsel tasarım bağlamında olacak bu yenilik, aktif tasarım rehberleri ile kent kimliğini güçlendirerek, kentliyi yeniden mekânla buluşturacak ve deneyimlerini yansıtacakları yeni araçları kullanmalarını sağlayacaktır.

Bugünün kentleri, kentsel dönüşüm ile yarınlarına hazırlanmakta, bu süreçte önemli bir role sahip kentsel mekânlar daha çok öne çıkmaktadır. Projemiz ‘Kent Atlası Modeli’ ile sürdürülebilir bir yaklaşımla, tüm aktörlerin kullanabileceği bir platform oluşturulmaktadır. Bu model, prestij aks ve odaklarını aktif tasarım rehberleri ile canlandırmakta, kent atlası ile de akıllı yeni teknolojileri kullanarak kentlilerin yaşam kalitesinin yükseltilmesini sağlamayı amaçlamaktadır.

‘Kentsel Yaşam Kültürü’ yapılar, mekân ve temsiliyetin deneyimlerle buluşması demektir. Kentsel gelecek için hazırlanacak vizyoner projeler de bu hedefte kentsel mekânı yeniden ele alan teknolojik modeller, yeni araçlar ve kavramlar sunmayı hedeflemelidir.

Aktif Tasarım Rehberleri ve Kent Atlası, geleceğe ilişkin gereksinimleri çözen ve farklı aktörleri buluşturan yeni bir platformdur. Projemiz, bu yeni platformu oluşturmayı, kentin önemli aks ve odaklarına aktif ve kolaylaştırıcı bir rehber sunarak, yaşam kalitesi ve mekânsal gelişimi yükseltmeyi amaçlamaktadır.

Kent atlası, tasarım rehberlerini yenilikçi teknolojiler ile buluşturmakta, farklı aktörlerin bilgi teknolojilerini ortak kullanmalarını ve tüm kentlilerin eşit yararlanmalarını sağlamayı hedeflemektedir. Bu amaçla yenilikçi kavramları imgesel ve düşünsel bir bütünlükle ele almakta, yeni teknolojiler iş birliği bağlamında bilimsel olarak kente kazandırılmaya çalışmakta ve güçlü çözümler üretmesi beklenmektedir.

http://msgsu.mapsolution.info/index.php

Çalışmamızın temel amacı; Yunanistan’a en yakın yerleşimlerden biri olarak sadece Ayvalık’ın değerlendirilemeyeceği gerçeğinden hareketle, bir dönemin bütünleşmiş kültüründe komşu kıyı merkezlerinden Molyvos ve Assos’u da ele alarak, tarihsel ilişkisellikleri dahilindeki paylaşımların mekânsal ve sosyal biçimlenişlerde nasıl tezahür ettiğini karşılaştırmalı bir şekilde analiz ederek yeni bir geçiş güzergahıyla birlikte gelişmesi muhtemel sınır hareketliliğini yaratacak sosyo-ekonomik potansiyelleri ortaya çıkarmaktır. Bu amaç doğrultusunda çalışmamız kapsamında hedeflenenler ise:
• Komşu merkez yerleşimlerine ilişkin temel analiz ve karşılaştırmalar ışığında, sahip olunan potansiyelleri ve nasıl değerlendirilebileceklerini ortaya çıkartmak,
• Her iki yakaya da ekonomik gelişmeyi sağlayacak bağlantıları ortaya çıkarmak,
• Süregelen koşullar nedeniyle değişim/dönüşüm eğilimlerine karşı mevcut kültürel ve mekânsal özellikleri koruyacak ilkeleri tartışmaktır.

Bir önceki bilimsel araştırma projemiz kapsamında Ayvalık Lesbos kırsal yerleşimlerine ilişkin devam eden araştırma ve çalışmaların yine kırsalı besleyen merkezler üzerinden detaylandırılarak geliştirilmesiyle elde edilen verilerin ve sentez sonuçlarının, çalışmamızda kullanılarak zengin bir referans kaynak oluşturması bilginin çoğaltılması açısından önemli bir kazanım sağladı. Diğer taraftan proje gerçekleştirmiş olduğumuz ve sürdürdüğümüz projelerdeki çalışma geleneğini devam ettirerek yine disiplinler arası çalışmaya olanak sağlayan araştırmamızın farklı coğrafyalarda yaşamı ve mekânsal bilgilerin günümüzün beklentileri çerçevesinde yeni yaklaşımlarla destekleyecek deneyimleri değerlendirmek açısından da önemli bir fırsat sundu.

Projenin bir başka kazanımı ise sınırlarla bölünmüş coğrafyalardaki benzerlik ve farklılıkları anlamaya yönelik gerçekleştirilecek sosyal yapı, planlama ve tasarım açılımlarıyla ilgili bu zamana kadar yeterince eğilinmemiş bir konu başlığında referans kaynak niteliğinde akademik bir yayına dönüştürme şansını bize verdi.

Her iki çalışmada da ortaya konular bilgi, Mytilene-Ayvalık arasındaki ortaklığa ilaveten Molyvos ve Assos yerleşimlerinin de, zengin sosyo-kültürel ilişkileriyle birlikte her iki yakadaki zeytin yetiştiriciliği başta olmak üzere tarımsal üretim kültürü ile üretim pratiklerinin ve ticari ilişkilerinin tarihi geçmişine dayalı izlerine ulaşmak ve bunları geleceğe taşımak için olası potansiyelleri anlamak açısından önem arz etmektedir. Bu anlamda sahip oldukları mimari ve kültürel miras değerleri, morfolojik özellikleri, yerleşimlerin merkezi rolleri ve zamanındaki ilişki biçimleri, kültürel paylaşımların yapı tipolojilerine yansıması gibi benzerlikler ve farklılıklar proje kapsamında karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.

Özellikle saha çalışması olarak Molyvos’a ilişkin elde edilen veriler doğrultusunda, demografik, coğrafi, sosyo-kültürel, doğal ve mekânsal yapıya dair genel bir bilgiye sahip olunmuş ve çalışmanın detaylandırılması için nitelikli bir altlık sağlanmıştır. Bu ilk analiz bulguları, yerleşimlerin karşılaştırmasında baz alınan temel ilkelere de altlık oluşturacak içeriktedir.

21. yüzyıl, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecidir. Bu süreç içerisinde öne çıkan en temel mekânsal yaşam birimi kentlerdir. Bu anlamıyla gelecek yüzyılda ve geleceğe bakışta kentlerimizi yenilemek, dönüştürmek ve yeniden ele almak kaçınılmazdır. Bugün kentler, yaşam kalitelerini yükseltmek için birbirleriyle yarışmaktadırlar; kentsel yarış da doğal olarak kentlilere sunulan yaşam kalitesi, yenilikçi projeler ve sonuç yaklaşımların başarısıyla ölçülmektedir.

Kentsel mekân demek kentsel ekonomilerin canlandığı, kentsel gelişmede daha kimlikli ve özgün yapıların oluşturulduğu, yeterli konfora sahip, kaliteli bir ortam demektir. Kent, tek parsel düzenindeki yapılaşmanın ötesinde kentsel planlama ve tasarımın bütünsel olarak ele alındığı farklı bir yaklaşımı gerektirir. Bu bakışla kentsel tasarım yaşamın oluşturduğu tüm kentsel bütünle, kent içinde iyi tasarlanmış kimlikli yapılarla, kent dışı yapılanma düzeni ve sürdürülebilirlikle, kır ve kentin doğal sürekliliğinin oluşturduğu bütünsel ilişkiyle, yapıların yanı sıra yapılar arasındaki kamusal mekânlarla, çok işlevli kent merkezleriyle, meydanlar ve sokaklarla, mahalleler ve sosyal ilişkilerle ve hatta kent mobilyalarından cephelere kadar tüm kentsel detaylarla ilişkilenmektedir. Kentsel planlama ise kentsel mekânsal gelişme stratejileri ve yenilikçi araçları olan kentsel standartlarla, kentsel kodlarla ve yenilikçi modellerle öne çıkmaktadır.

Yenilikçi çalışmalar geleceğe bakışta çok önemli bir planlama, tasarım ve uygulama bütünlüğünü ortaya koymalı ve kentlerimiz adına tüm bu ilişkileri çözen geniş kapsamlı bir model sunmalıdır. Bu sebeple temel hedef, sonuca odaklı bir süreç çalışması olmalıdır. Kentsel tasarım ve planlama ilişkisi kentsel gelişmede stratejik olarak ele alınmalı, bu çerçevede amaç ve kapsam yeniden ortaya konmalı; kentsel planlama ve tasarım süreci, ülkesel ve kentsel politika ve stratejilerle bize özgü bir model olarak biçimlendirilmelidir. Bununla birlikte tüm bu maddeleri çözümleyen yenilikçi araçlarla birlikte sistematik bir biçimde incelenerek sunulmalıdır.

Ulusal ve uluslararası deneyimlerin paylaşılarak oluşturulması gereken bu geniş kapsamlı model, özellikle ülkemizdeki kentsel planlama ve tasarım deneyimlerini tüm kurumsal ve örnek ilişkileriyle irdeleyerek ve yerel yönetimlerin deneyimlerinden yola çıkarak, mevzuata ilişkin çözümleri de içermelidir. Bu kapsamda hazırlanma sürecinde paydaşlara ve katılıma önem verilmeli; tüm aktörlerle bilgi paylaşımında bulunularak oluşturulan ortak platformlarda öncelikle tanım ve kapsam tartışılmalı, daha sonra ise öneri çerçeve yerel yönetimlerin deneyimleri ve mevzuat ilişkileriyle birlikte ele alınmalıdır.

Ülkemizde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın kimlikli mekânlar yaratmak üzere kentlerimize ve kentsel kaliteye verdiği önem ve çabalar yadsınamaz. Bu amaç ve hedef çerçevesinde yapılan çalışmalar, Bakanlığın geliştirdiği vizyon ve misyon çerçevesinde sonuçlandırılmalıdır.

Bir zamanlar aynı kültürel coğrafyayı paylaşan, savaş sonrası ise sınırların oluşmasıyla birbirinden koparak, farklı süreçlerle değişime uğrayan kırsal yapının incelenmesi amacıyla başladığımız araştırma projemizin konu alanı Ayvalık ve Lesbos kırsal yerleşimleridir. Ayvalık’ta geçen zamanla birlikte kaybolmaya yüz tutan bazı mekânsal kimlik ögelerinin izlerinin Lesbos kırsalında yakalanabileceği öngörüsünden hareketle oluşturulan proje önerisinde temel olarak, coğrafi ve kültürel sürekliliğin aranmasına ve sahip olunan mirasın nasıl aktarılacağına dair bir başlangıç sağlamak istenmektedir.

Ekim 2015’te Planlama Atölyesi IV-V programı çerçevesinde gerçekleştirilen Balıkesir ili, Ayvalık ilçesi saha çalışması kapsamında incelenen Ayvalık’a bağlı 19 köy yerleşimi, önceki kırsal alan çalışmalarımızdaki bulgularımızdan farklılaşan şekilde mekânsal, mimari ve kültürel ögeler sunmuş; karşılaştırmalı analizlere de olanak tanıyan öznellikleriyle farklı bir perspektifte çalışmalarımızın ele alınabilirliğini göstermiştir.

Bu perspektiften hareketle projenin temel amacı; Yunanistan’a en yakın yerleşimlerden biri olan Ayvalık’ın kırsalında bir dönem Rumların da yaşadığı ve günümüzde söz konusu döneme ait tipolojiyi ve kültürü belli bir oranda korumakta olan köyler ile karşı yaka Lesbos’un köy yerleşimlerini karşılaştırmak; benzerlik ve ilişkiselliklerin kırsalda nasıl tezahür ettiğini analiz ederek, kırsal kalkınma hedefi çerçevesinde potansiyelleri ortaya çıkartmaktır.

Bu amaç doğrultusunda hedeflenenler ise: • Kırsal yerleşimlere ilişkin temel analizler ışığında, sahip olunan potansiyelleri ve bunların nasıl değerlendirilebileceklerini ortaya çıkartmak, • Dikkatle ele alınması gerektiğinin farkındalığıyla, yerel kırsal kalkınma modelleriyle her iki yakaya da ilham kaynağı olacak referansları elde etmek, • Süregelen koşullar nedeniyle değişim / dönüşüm eğilimlerine karşı mevcut kültürel ve mekânsal özellikleri koruyacak ilkeleri tartışmaktır.

Bu öneri projenin hem kendisi, hem proje ekibi, hem de üniversitemiz için önemi: • Kurumumuzda disiplinler arası çalışmaya olanak sağlaması, • Kurumumuz tarafından ortaya çıkarılmış Köy Tasarım Rehberi kapsamındaki kırsal planlama ve tasarım uygulamalarına yönelik çalışmalara farklı kültürel karşılaştırmalar üzerinden yeni bir bakış açısının ortaya konacak olması, • Sürdürülebilir kırsal yerleşimleri, yaşamı ve mekânsal bilgileri günümüzün beklentileri çerçevesinde yeni yaklaşımlarla destekleyecek deneyimleri değerlendirecek olması, • Farklı bir bölgesel yapının, özellikle Türkiye genelinde kıyaslandığında en az göç veren Ayvalık köylerinin yaşatılması için sahip olduğu potansiyeli anlamaya ve bunları geliştirmeye yönelik bilgilerin elde edilecek olması, • Kırsal yerleşmede, alanın kimliğiyle uyumlu ve sürdürülebilir yaşamı dikkate alacak olan planlama ve tasarım açılımlarıyla ilgili akademik bir yayının hazırlanacak olmasıdır.

Ayvalık ve Lesbos kırsal yerleşimleri; zengin sosyo-kültürel ilişkiler, her iki yakada da zeytin yetiştiriciliği başta olmak üzere tarımsal üretim kültürü ile bu üretim pratiklerinin kırsal yerleşmelerle etkileşimi ve peyzaj değerleri açısından günümüzde hala özgün yapılarını korumaktadır. Bununla birlikte kırsal yerleşimlerin mimari ve kültürel miras değerleri, morfolojik özellikleri, yerleşimlerin merkezle ilişkilenme biçimleri ve tipolojik yapıları da benzerlik taşımakta olup, tüm bu benzerlikler proje kapsamında karşılaştırmalı olarak ele alınmayı hak etmektedir. Bu proje kapsamında karşılaştırmalı olarak ele alınacak olan yerleşimlerden Ayvalık köyleriyle ilgili verilerin bir kısmı, Planlama Atölyesi IV-V programı çerçevesinde Ekim 2015’te gerçekleştirilen saha çalışmasında elde edilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda köylerin demografik, coğrafi, sosyo-kültürel, iktisadi ve doğal yapıları 2 ay süresince detaylı olarak incelenmiş olup; köyler arasındaki benzerlikler ve farklılaşmalar ortaya koyulmuştur. Bu ilk analiz bulguları, Ayvalık ve Lesbos kırsal yerleşimlerinin karşılaştırılmasında baz alınacak temel ilkelere de altlık oluşturmuştur.

Ekim 2016’da ilk ayağı Lesbos’da gerçekleştirilen, ikinci ayağı ise 2017 Şubat’ında Ayvalık kırsalında yapılmış olan saha çalışmasında veriler tamamlanmıştır. Aynı zamanda bu süreç içerisinde, saha konusu her iki alan için de kırsal yerleşimleri ve ilişkileriyle ilgili çalışma alt grupları belirlenerek bahsi geçen tüm alan, ölçek, başlık ve kavramlara ilişkin yoğun kaynak taramaları tamamlanmış; projeye destek olan kişi ve kurumlarla gerçekleştirilen ön görüşmeler sonucunda sahayla bütünleşik ve detaylandırılmış çalışmalar yapılmıştır. Nihayetinde tüm bu çalışmalar, yapılacak saha çalışmaları için hazırlık maiyetinde gerçekleştirilmiştir.

Bu hazırlık safhasında ayrıca, Lesbos’taki kırsal yerleşim sayısının Ayvalık ile kıyaslanınca yüksek olması ve saha çalışması için belirlenen gün sayısının tüm yerleşimleri incelemek için yeterli olmaması nedeniyle detaylı çalışılacak örnek köylerin seçilmesi gerekliliği üzerine de tartışarak, yine tartışmalar sonucu belirlediğimiz kriterlere göre seçimler gerçekleşmiştir. Bu örnek köylerde çalışma kapsamı genişletilerek, sokak ve parsel kullanımlarının, kırsal konut tipolojilerinin, geleneksel yapım teknikleri ve malzemeleri gibi özelliklerin de değerlendirilerek proje amaç ve hedeflerinde ortaya konulan beklentilere ulaşılacak şekilde incelenmesi hedeflenmiştir.

Gelinen noktada görülen odur ki, araştırma projemiz, çıkış noktası itibariyle Ayvalık – Lesbos kırsallarının karşılaştırılmasına yönelik bilinenin ve tahmin edilenin dışında, doğrudan gözlemle edin(dir)diği deneyimle bağlantılı olarak daha detaylı değerlendirilmesi gerekli bir konunun alt başlığını oluşturmaktadır. Suyun öte yanındaki Ege kültürünün ortak paydaşı olan Lesbos’un, Ayvalık ile kurduğu yakın komşuluk ilişkisi dışında, aslında coğrafi açıdan daha yakın olduğu Assos ve yakın zamanda geçici gümrüğün de kurulu bulunduğu Akçay ile olan ilişkisi üzerinden değerlendirilmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Oysa Mytilene ile Ayvalık arasındaki mevcut bağlantının çok daha erken zamanlarda, 19. yüzyılda, adanın Türkiye’ye daha yakın noktası olan Molyvos ile Assos arasındaki bağlantının varlığı ve dolayısıyla önemi bilinmektedir.

Yaşanan savaşlarla birlikte bu yakın nokta zaman içinde savunma hattı olarak belirlenip kapatılırken, Mytilene – Ayvalık bağlantısı güçlenmiştir. Çalışma kapsamında örnek alan olarak incelenen Molyvos’un, adanın Mytilene’den sonra ikinci merkez noktası olduğu saha çalışması esnasında gözlemlenmiştir. Yapılan araştırmalar ve mülakatlardan elde edilen verilerle de doğrulanan bu bilgi, detaylı araştırılması gereken bir konu olarak düşünülmektedir.

Devam projeleri açısından önemli ufuklar açacağına inandığımız Ayvalık – Lesbos kırsal yerleşimlerinin karşılaştırılmasına odaklanan çalışmamızın gerek konusu, gerek paydaş ilişkileri, gerekse de saha yöntemi açısından önemli kazanımlar edindiğine inanıyoruz.

Rize Kenti “kent vizyonu ve kentsel tasarım çalışmaları” kente yenilikçi bir metodoloji sunmaktadır. Bu kapsamda çalışma; Rize kentini yeniden ele almayı, kent vizyonunu oluşturmayı ve kentin gelişimi için kentsel tasarım adına temel hedefleri ortaya koymayı amaçlamaktadır.

İçinde bulunduğumuz yüzyılda kentler birbiriyle yarışmakta, kentsel gelişmeyi sağlayacak yeni, dinamik adımlar atılmakta, bunu oluşturacak plan ve projeler ortaya konmaktadır. Bu çalışma söz konusu projelere altlık oluşturacak geleceğe yönelik vizyon yaklaşımını oluşturmayı hedeflemektedir.

Gelecek vizyonu oluşturmak demek; sorun ve potansiyelleri birlikte düşünmek demektir. Kentsel planlamayı yönlendirecek ‘kentsel mekânsal gelişme stratejileri’ni ekonomik – sosyal ve toplumsal ekolojik bir bütün olarak ele alarak, projeleri oluşturmak demektir. Bunu hayata geçiren ve izleyen adım ise güçlü bir liderlik, plan ve projelerin birlikteliği sürecini başlatmak olacaktır.

Bu kapsamda ‘kentsel tasarım’ planla birlikte devreye girmekte, ‘kentsel tasarım projeleri ve kentsel tasarım rehberi’ hazırlayarak, kimlikli bir kenti yaratmayı hedeflemekte, vizyon ve planı mekânla buluşturacak yenilikçi teknikleri, araçları özellikle de ‘kentsel tasarım projeleri’ni ortaya koymaktadır.

Rize kenti dinamik ve güçlü yapısı ile öne çıkmakta, ayrıca geleceğine yönelik önemli hedefler oluşturarak, yeni ve etkin bir süreci başlatmaktadır. Kentin, kentsel geleceğe ilişkin bu çabası, özellikle yerel yönetimin vizyoner duruşu ve liderlik rolü ile önemli ve takdire değer bir adımdır. Söz konusu sürecin devamında ise tüm aktörlerin katılımı ve birlikteliği önemlidir. Paydaşların kentsel gelişme için taşın altına hep birlikte ellerini koymaları gerekir. Rize Belediyesi kentin geleceği adına bunu başlatmış, mekânsal gelişme stratejilerini oluşturmada atölye çalışmaları, vizyon grupları, odalar ve birlikler, sivil toplum kuruluşlarının buluşmalarını yönlendirmiş, belediyenin düzenlediği atölye çalışmaları ile tüm aktörlerin sürece katkı koymalarını sağlamıştır.

Planlama süreci ve yenilikçi yaklaşım plan proje bütünlüğü içinde kentsel tasarım katılım yönetimi ile bağlantılı olarak son derece önem taşımaktadır. Kentsel tasarım ile hem kentsel bütünsel bakış oluşturulmakta hem de kentsel sorunları çözecek projeler birlikte sunulmaktadır. Aksi takdirde bugün olduğu gibi kopuk ve kimliksiz bir kentsel gelişmenin sürekliliği sağlanmış olacaktır.

Rize kentine yönelik Kentsel Tasarım Kavramsal Şeması ile Kentsel Tasarım Kıyı Düzenleme ve Kentsel Tasarım Projesi, Rize Kentsel Tasarım Rehberi, Mahalle Sosyal Gelişim Projesi, Ekolojik Restorasyon Projeleri, Kıyı ve Cephe Kentsel Tasarım Projeleri oluşturulmakta ve bütünsel olarak sunulmaktadır.

Raporumuz bir tür yol haritası tanımlamakta ve Rize Belediye Başkanlığı’na yapılacak kentsel tasarım çalışmalarını özetle sunmaktadır. Amaç daha güzel ve güçlü bir Rize kenti ve geleceği için bütünsel ve yenilikçi bakışın oluşturulması, çabaların ortaya konulması ve bilimsel bir desteğin yaratılmasıdır.

Tasarım rehberleri üzerine yürütülen çalışmalar; gerek kentte gerekse de kırsalda yere özgü niteliklerin ortaya konulması ve gelecekte sürdürülebilir çevreler oluşturulması için birer kılavuzdur. Gelecekte sürdürülebilir çevreler oluşturulması için birer kılavuzdur. Bu bağlamda MSGSÜ Kentsel Tasarım Araştırma ve Uygulama Merkezi bünyesinde gerçekleştirilen ‘Galata Bölgesi Kentsel Tasarım Rehberi – Çatı ve Arayüz Sağlıklaştırma Projesi [2014-2013]’ kentte belirli bir bölgeye yönelik kurgulanarak yürütülmüş referans bir araştırma projesi olarak belirtilebilir. Bu araştırma projesinin ardından kırsaldaki durumun sorgulanması; köylerdeki mevcut potansiyellerin araştırılması ve bu potansiyellerin köylere yeniden kazandırılması ile çalışmalar yerel bilgiyi zenginleştirerek devam ettirilmiştir. Kastamonu, Küre’de ‘Geleceğe Küresel Bakış, Kırsal Kalkınmada Yerel Stratejiler Çalıştayı’ ile bir yerel kalkınmanın ilk aşamasını oluşturan çalışmalar; Türkiye’nin ilk Köy Tasarım Rehberi olma özelliğini taşıyan ‘Kastamonu, Küre Ersizlerdere Köy Tasarım Rehberi [2014]’ ile sürdürülmüştür. Ayrıca, yakın zamanda tamamlanan “Köyünü Yaşat Projesi”nin konu edindiği Bilecik/Gölpazarı üzerine gerçekleştirilen “Kırsal Planlama ve Tasarım Atölyesi” de önceki çalışmalara benzer şekilde, kırsala ilişkin çalışmaların karşılaştırılmasına ve birbirleri arasındaki ilişkilerin analiz edilmesine olanak sağlamıştır.

Yerel değerlere duyulan saygı, yerel girişimin varlığı, kurumların yenilikçi yapısı, ortak bir amaçta birleşme, gönüllü emek, devamlılık, maddi yapabilirliğin arttırılması ve sonucunda kendine güven ve geleceğe dair umut Küre’de bir dönem yaşananların bir özetidir. Bütün bu hareketin temel ivmesi olan Küre’deki yerel kalkınma girişimi, bir çalıştay ile başlamış ve sonra kurumsal işbirlikleri ve yerel katılımla devam etmiştir. Farklı işbirliklerinin oluşturulması, farklı disiplinlerden kişilerin bir araya gelerek ortak bir çalışmada bir araya gelmesi; bilgi paylaşımına yönelik farklı olanaklar sağlamıştır. Mimarlık ve planlama ile peyzaj mimarlığı, sosyal bilimler gibi diğer ilgili akademik işbirlikleriyle birlikte kurumsal paydada bir araya gelişler ve yerel halkla yürütülen ortak çalışmalarla önemli sosyal tanışıklıklar da kurulmuştur.

Kastamonu, Küre kırsal mekânına yönelik yürütülmüş bu çok yönlü çalışmaların bir devamı ve rehberin uygulanmasının örneklenmesi amacıyla oluşturulmuş “Kastamonu Küre Kırsal Yerleşimlerinde Geleneksel Yöntemlerle Yapılacak Uygulama Örneği İçin Prototip Proje Oluşturulması” başlıklı Bilimsel Araştırma Projesi ile kırsal mimaride ekolojik tasarım ilkeleri ve bu doğrultuda yapılacak yeni yapı tasarımına ilişkin bir proje önerisi geliştirilmeye çalışılmıştır.

Kastamonu Valiliği, Küre Kaymakamlığı, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi ve Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı (KUZKA) ortaklığında 22 Ocak 2014 tarihinde imzalanan protokol kapsamında Üniversite, Kaymakamlık ve Yerel Yönetim öncülüğünde Küre’de ekonomik, sosyal kalkınma ve yerleşimin fiziksel dokusuna ilişkin birçok proje eş zamanlı olarak başlatılmıştır. Üniversitemiz, Küre Kaymakanlığı ve Belediyesi ile KUZKA’nın birlikte geliştirdiği “Kastamonu, Küre Ersizlerdere Köy Tasarım Rehberi Projesi” 2014 Kasım ayında tamamlanarak, KUZKA’ya teslimi gerçekleştirilen söz konusu projelerden bir tanesidir.

Köy Tasarım Rehberleri ülkemizde uzun süredir tartışılmakta olan ve mevzuata yeni girmiş bir uygulama aracıdır. 2013 yılında 3194 sayılı İmar Kanunu’na eklenen 6495/73. madde ile özgün dokuya sahip ve değişme eğilimi olan köyler için “Köy Tasarım Rehberleri”nin hazırlanması ve idarelerce onaylanması yasal bir statüye kavuşturulmuştur. Köy tasarım rehberleri, kırsal yaşamın değerini ve doğa ile ilişkisini gözeterek; kırın mekânsal, sosyal, ekonomik gereksinimleri dikkate alan yeni bir anlayışın geliştirilmesinde bir araç olarak ön plana çıkarken, diğer taraftan kırsal mimarinin yere özgü biçimlenişine dikkati çekmiştir. Üniversitemiz tarafından oluşturulan Köy Tasarım Rehberi, yasa yürürlüğe girmeden başlayan ilk çalışmadır ve bundan sonra ülkemizde yapılacak Köy Tasarım Rehberi uygulamaları açısından çok önemli bir örnek teşkil etmektedir. Ersizlerdere Köy Tasarım Rehberi kapsamında, köye ilişkin temel analizler yapılarak, değişim karşısında kırsal peyzaj ve yaşamın devamlılığı, mevcut geleneksel yapıların onarımı ve yeni yapı tasarımına ilişkin ilkeler geliştirilmiştir.

Köy Tasarım Rehberi belirtildiği gibi İmar Kanunu’na yeni girmiş ve yönetmelik çalışmaları sürmektedir. Küre Köy Tasarım Rehberi’ndeki tasarım kriterleri kullanılarak gerçekleştirilecek bir yapı, mevzuatın geliştirilmesinde de yol gösterici olacaktır. Bunun yanı sıra, Köy Tasarım Rehberi’nin hayata geçirilmesi ve benimsenebilmesi için rehberde belirtilen ilkelere dayanarak tasarlanan ve uygulanacak yapı / yapıların örnek teşkil edeceği düşünülmektedir. Akademik olarak da yerel mimari, yerel yapı uygulama teknikleri ve kırsal alanda ülkemiz koşullarına uygun yeni yapılaşma ve uygulama pratiği konularındaki araştırmalar için temel oluşturacaktır. Ekonomik ve sosyal değişimler sonucunda kırsal yerleşmelerde de yaşam biçimi hızla değişmektedir. Değişimin izleri, kırsalda yaşamın en yoğun geçtiği mekânlar olan konuta da mekânsal değişim olarak yansımaktadır. Kamusal alan ihtiyacı ve artan eko-turizm faaliyetleri nedeniyle yerleşmede ortak kullanıma hizmet edebilecek, çok işlevli bir yapı ihtiyacı da doğmuştur. Ersizlerdere Köy Tasarım Rehberi çalışmasına bağlı olarak geliştirilen ve araştırma projesi önerisi olarak sunulan çalışmada, rehberdeki tasarım ilkeleri doğrultusunda geleneksel yapı teknikleri, malzemeleri, sürdürülebilir tasarım ilkeleri ile alt yapı ve enerji sistemleri kullanılarak, yapılacak köy odasının uygulama projesinin oluşturulması amaçlanmıştır.

Geliştirilen proje; Protokol kapsamında eş zamanlı olarak yürütülen projelerin birbirini destekleyici ve tamamlayıcı olması üniversitemiz açısından yeni araştırma alanlarını ve yeni araştırma projelerini gündeme getirmesi, İlk köy tasarım rehberinin uygulanabilirliğinin gösterilmesi, Bölgede geleneksel yapım teknikleri kullanarak örnek bir yapı yapılabileceğine dair bir farkındalık ve bilinç oluşturması, Tasarım aşamasından başlayarak sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde ekolojik yapı ilkelerinin uygulanması ve malzeme üretimine yönelik laboratuvar çalışmalarının yapılması, yenilikçi yaklaşımlar yaratması açısından, önem arz etmektedir. Dolayısıyla proje sonunda, kırsal alanda ekolojik yapılaşma ilkeleri, yerel malzeme ve yöntem kullanılarak çağdaş bir yapı tasarımı gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Bu çalışmanın yaşanan hızlı mekânsal değişim/dönüşüm karşısında özgün karakterlerini yitirmekte olan kırsal yerleşmeler için, ülkemiz koşullarına uygun bir yapılaşma yaklaşımının oluşturulmasına yönelik çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Erenköy, Kadıköy ilçesi ve İstanbul Anadolu Yakası’nın en önemli yerleşmelerinden birisidir. Sayfiye yeri olarak başlaması nedeniyle ‘köy’ adıyla kurulmuş ve demiryolunun geçmesi ile (1872) bir banliyö yerleşmesine dönüşmüştür. Daha sonra İstanbul’un hızlı kentleşme sürecinde önemli plan tadilatları ve emsal artırımları ile (1972 ve 2014’te) kentsel dönüşüm adına mekânsal farklılaşmaları yaşamıştır. Bu farklılaşmalar özellikle doğa içinde kent yerleşmesi ve su / kıyı ilişkisinden başlayarak yoğun apartmanlaşma sürecine dönüşmüştür. Bu hızlı yenilenme süreci özgün ve nitelikli doğayı sorumsuzca tüketmeye başlamış ve yüksek yapılardan oluşan yeni tipoloji, parçacı bir yapılanma ile kentsel kalite ve kimlik adına niteliksiz bir kaosa dönüşmüştür.

Kent kimliğini yok eden bu hızlı dönüşüm süreci, özellikle de kent, kentli, kentsel kamusal mekânlar ile kentsel tasarım adına çarpık bir gelişmeyi işaret etmektedir. Bu mekânsal dönüşüm süreci sosyal dönüşüm, değişimi ve parçalanmayı da beraberinde getirmiş, kent kültürü bunun sonucunda kent kimliği tamamen yok olmuştur.

Sürdürülebilir gelişme adına ekolojik, toplumsal ve ekonomik bileşenlerin birlikte kullanması gerekirken bu çarpık gelişme deprem riskini konu alarak yalnızca ekonomik kaygılar ve girişimcilerin baskıları altında ‘sürdürülebilir gelişmeyi’ ve çevreyi alt üst etmiştir.

Toplumsal gelişme kentsel dönüşümün ayrılmaz bir parçasıdır, kentsel mekân fiziksel olduğu kadar ekolojik ve sosyal sorumluluğu da taşımalı ve bütünsel bakışla yenilenmelidir. Kentsel ‘yenileşme / regenerasyon’ projeleri de bu süreçte bu bütünsel yaklaşımla ve sorumlulukla geleceğe bakmalıdırlar.

Sürdürülebilir gelişme adına özellikle de doğa, yeşil, çevre ve ekolojik denge unutulmamalıdır. Özellikle de iklimsel değişimin böylesine riskli ve kritik etkisinin hissedildiği günümüzde, karbon salınımı azaltılmalı, bio çeşitliliğe önem verilmeli, kentte tüm projelerde ekolojik duyarlılık öne çıkmalıdır. Sürdürülebilir gelecek bu denge ve duyarlılık ile sağlanabilir. Bu nedenle ‘Erenköy Tren İstasyonu’ ve çevresi kentsel tasarım projesi sürdürülebilir gelişmeye katkı getirecek bir yeniden canlandırma / yenileşme projesi olarak ele alınmıştır. Bu hızlı değişim sürecinde Erenköy İstasyonu’nun çevreyi pozitif etkileyerek, sürdürülebilir gelişmeyi insan ile buluşmuş bir kentsel mekân olarak öne çıkarması ve bu bakış açısı ile de yeniden değere koyması hedeflenmektedir. Kentsel Tasarım Projesi bu hedef çerçevesinde çevrede yeni bir değer yaratırken mekânsal ortama kimlik ve yaşam kalitesi değerleri katmış, çevresinde yenilikçi, pozitif, tetikleyici bir rol oynaması, kümülatif bir etki yaratması da amaçlanmıştır.

Bu yeni ele alışta kentsel tasarım süreci kentsel planlama ve kentsel dönüşüm etkileşiminin bir uzantısı olarak değerlendirilmiştir. Hızlı trenin bu istasyondan da geçerek İstanbul’un her iki yakasını güçlü bir biçimde buluşturacağı olgusu, yenilikçi kent yaşamında ve bu odakta en önemli girdidir. Erenköy tren istasyonu ve çevresinde kentsel tasarım adına akışkan ve geçirgen mekânları yaratmak, kentli kullanımını yeniden oluşturmak, insan ile mekânı farklı bir güçle buluşturmak bu nedenle çok önemlidir. İnsan öncelikli bir kentsel tasarım projesi hazırlayarak, özel araçları azaltmak, kentsel mekân konforunu ve kalitesini üst düzeye çıkartmak ve sonuç olarak; kimlikli, yaşanabilir, sürdürülebilir gelişmeye dönük, ekolojik boyutu olan, kentsel tasarım kalitesini yansıtan bir kentsel tasarım projesi hedeflenmektedir.

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinde uzun yıllardır kırsal alanlarla ilgili planlama, mimarlık ve tasarım disiplinleri tarafından çalışmalar yapılmaktadır. “Köyünü Yaşat” birçok disiplinin bir araya geldiği ve köyler için çok yönlü araştırma ve uygulama faaliyetlerinin yapıldığı bir platformdur. Bilecik Gölpazarı ilçesinde Tongurlar köyüne odaklanan ilk çalışmalardan sonra Köyünü Yaşat kapsamında ilçe ölçeğinde çalışmalar yapılması gereği ortaya çıkmıştır. “Gölpazarı Köyünü Yaşat Çalışması” ilçedeki köylerin potansiyellerini tanımlamayı, gelecekteki araştırmalar için bir altyapı oluşturmayı amaçlamaktadır.

Kırsal Planlama ve Tasarım ekibinin yaptığı çalışmalarda Gölpazarı’ndaki tüm köyler yerleşim biçimleri, ekonomik potansiyelleri, kültürel miras değerleri, erişilebilirlik ve nüfus değişimi bakımından incelenmiştir. Peyzaj değerleri açısından orman florası, tarımsal ürün atlası, ürün – zaman çizelgesi oluşturulmuştur. Köyler için graphcommons arayüzü kullanılarak ortak temalar belirlenmiş, gelecek için çalışma yapılabilecek bölgeler önerilmiştir. Ayrıca ilke etap çalışma alanları olan Tongurlar ve Kurşunlu köylerinde mekânsal biçimleniş ve mimari özellikler tanımlanmıştır.

İçinde yaşadığımız mekânlar ve yaşam kalitesi birçok parametre üzerinde değerlendirilmektedir. Öncelikle güvenli olması, sosyal tesisler ile birlikte günlük hayatımızda önemli bir yer tutan ticari ve aktivite akslarına yakın olması, toplu taşıma ve tercihen yaya erişilebilirliğinin olması gibi pek çok kriteri saymak mümkündür. Söz konusu kriterleri iyi kentsel tasarım ilkeleri olarak da gösterebiliriz. Sosyal, çevresel ve ekonomik değer yaratırken, mekânın yaşam kalitesine olan etkisini doğru planlama ve tasarım ilkeleri üzerinden tanımlamak ve uygun stratejilerle canlı kamusal yaşam alanları yaratmak ya da yeniden keşfedilmesini sağlamak açısından önemlidir.

Başarılı kamusal mekânlar ile eğlence dinlence sosyal hareket adına oluşturulan yerler ise değer ve kültür oluştururlar. Toplumun tüm katılımı için eşit fırsatlar sunan kamusal alanlar içinde özellikle kullanıma özgü olan yerler kentsel iletişimi, karşılaşmayı, birlikteliği, kültürü ve toplumu yaratır.

Bağdat Caddesi gibi son derece önemli bir yaya koridoruna bağlanan Feride Geçidi ile birlikte Suadiye Camii ve Camii arkası dükkânlar başarılı bir kamusal mekânın oluşturulmasında ve yaya trafiğinin yönlendirilmesinde önemli bir rehberlik sağlayabilir.

Bu kapsamda mekâna ilişkin ilkeler, ölçek ilişkisi, kent – kıyı ve mahalle ile olan ilkesel ilişkiler ve mekânın üretimi adına tüm detaylar örülmelidir.