Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’ne Bilimsel Araştırma Projesi önerisi olarak hazırlanan çalışma; Marmaray Projesi ile birlikte Kızıltoprak – Bostancı banliyö tren güzergâhı üzerinde değişen istasyon – meydan yapısının ve öğelerinin kamusal kullanım biçimine ve kamusal canlılığa etkisinin değerlendirilmesini ve tarih boyunca hem mahalle çekirdeklerinin hem de bölgenin kültürel yapısının gelişiminde etkin rol oynamış bu hattın günümüzdeki işleviyle ve beraberinde getirdikleriyle karşılaştırılmasını kapsamaktadır. Çalışma, araştırmanın metodolojisi olan ‘Yere Özgü Kentsel Tasarım Rehberleri’nin kavramsal çerçevesini, Kızıltoprak – Bostancı tren yoluna ve istasyon meydanlarına ilişkin genel analizleri ve bu analizler doğrultusunda iki farklı rehberin tasarım ilkelerini içermektedir. Söz konusu iki rehber, Kızıltoprak – Bostancı güzergâhı üzerinde yer alan istasyon meydanlarıyla ilişkili olarak yaratılan öneri yürüyüş hattının ve hat üzerinde en güçlü meydan – istasyon ilişkisini gösteren Erenköy İstasyon Meydanı’nına yönelik olarak hazırlanmıştır.

‘İstasyon Hattı Yürüyüş Parkuru Tasarım Rehberi’ mümkün olan en iyi yaya deneyimini sağlaması için Kızıltoprak – Bostancı istasyonları arasındaki sokakların yürüyüş hattı için belirlenmesine yönelik konfor, sorunlar, potansiyeller, kent mobilyaları ve peyzaj öğeleri özelinde analizleri yapılmıştır. Bu analizler sonunda belirlenen sokaklara ilişkin tespit edilenler doğrultusunda kent mobilyaları ve peyzaj öğelerine ilişkin ilkeler tanımlanarak öneriler geliştirilmiştir.

‘Erenköy İstasyon Meydanı Tasarım Rehberi’ ise tanımlı hat üzerinde kimlik ve özgünlük, erişilebilirlik, kentle olan entegrasyonundaki kuvvetli yapı, ticari canlılığıyla ekonomik gelişiminin devam ediyor olması, istasyonun konumunun yeni projede de değişmemesi, demiryolunun kamusal alan ile olan bağlantısının ve tren istasyonu ile birlikte Zihni Paşa Cami’nin kuvvetli odak etkisiyle şekillenen meydanda güçlü sosyal ilişkilerin gözlenmesi ve buna bağlı olarak mekânsal kalitenin yüksek olması nedeniyle Erenköy İstasyon Meydanı’nına yönelik tasarım ilkelerini ortaya koymuştur.
Projede mahalle – istasyon meydanı ilişkisinin korunması ve kuvvetlendirilmesine yönelik hazırlanan Yere Özgü Kentsel Tasarım Rehberleri, kentin kimliğini ve belleğini etkileyecek farklı kentsel projelerin bütüncül bağlamda ele alınmasına ilişkin bir örnek oluşturması açısından önem teşkil etmektedir.

• Kentsel mekânın yerel kimliğinin korunması ve özgün yapısının geliştirilmesi,
• Alanın sahip olduğu ekolojik değerlerin çevresel sürdürülebilirliğin sağlanmasında kullanılması,
• Kentsel mekânın, içinde bulunduğu kentsel bağlamla entegrasyonunun sağlanması,
• Sosyal iletişim ve hareketliliğe katkı sağlayacak bununla birlikte kaybedilen değerlerin tekrar mahalle kimliği içerisinde otaya çıkarmaya ve çekici mekânlar yaratarak kullanımı artırmaya yardımcı olacak tasarım ilkelerinin oluşturulması çalışmanın önemli başlıkları olarak sıralanabilir.

Ülkemizde, uzun geleneksel yerleşme sistemlerinin bir sonucunu yansıtır nitelikte, pek çok yerleşme fark yaratan bir nitelik göstermektedir. Bu farklılıklar; doğası ve doğa ile kurduğu ilişki, yapılanma dili ve yere özgü nitelikleri, sosyal ilişkilerde yarattığı birliktelik ortamı, mekânın yere özgü kimlik ve karakterini oluşturmaktadır.

Hızlı kentleşmenin neden olduğu, doğa ile yapılanmanın birlikteliğinin bozulduğu ve tüm kentlerin benzerleştiği ve sıradanlaştığı yeni bir süreçte yaşamaktayız. Yapılanmadaki bu deformasyon aynı zamanda ekolojik ve sosyal kopmaları da getirmiş, kentler sürdürülebilir yaşanabilir bir ortam olmaktan uzaklaşmıştır. Kentlerimiz ve yaşadığımız bu değişim, sürdürülebilir bir bakışla yeniden ele alınmalıdır.

İnsan yaşadığı ortamın bir ayrılmaz parçasıdır, gelecek kuşaklar, kentlerde yaşayanlar veya o kenti ziyaret edenler, bu yerleşmelerin oluşturduğu kimlik ve karakterin özgün kalitesini yakalamak isterler.

Bu gün dünden ödünç aldığımız kentlerimize yeniden bakmak, yeni gelişmeleri, koşulsuz olarak geçmişte var olan özgün duyarlılığını kaybetmeden yeniden yapılandırmak, gelişmeyi tüm boyutlarıyla sürdürülebilir kılmak bizlerin sorumluluğundadır. Bu kapsamda Planlama ve kentsel tasarımın birlikte yönlendirdiği, kentlilerin mekana sahip çıktığı, ekolojik duyarlılığın yansıtıldığı yenilikçi bir yaklaşım modeline gereksinimimiz vardır.

Kaçınılmaz olarak tüm Dünya ülkelerinde de karşılaşılan bu değişim ve önerilen yenilikçi yaklaşımların paralelinde çözümlenmeye çalışılmaktadır. Planlama da stratejik mekânsal planlama modelleri, yerel yönetimlerin öne çıkışı, sürdürülebilir gelişme kavramı ve etkisi, kentsel ekonomilerin farkındalığı ve kentsel dönüşüm bağlamında değerlendirilmeleri ve en çarpıcı olanı da Kentsel Tasarım anlayışının farklılaşan bir yöntem ve araçlar ile çözümde öne çıkması ya da yer almasıdır.

Kentsel Tasarım, yenilikçi değişen yaklaşımı ve araçları ile planlama sisteminin ayrılmaz bir parçası olarak, yapılanma sürecini kontrol etmekte bütünleşik planlama ve tasarım anlayışı ile de sistemi yeniden harekete geçirmektedir. Kentsel çevremizin kalitesi, kimlikli yapısı ve gelişimi, yaşanabilir ekonomileri, sosyal olarak bütünleşmiş ve ayrılıkçı olmayan dokusu, doğa ile uyumlu ve enerji etkin yapılanma ilkeleri çerçevesinde oluşan çağdaş yapıları, kaliteli ve canlı kentsel mekânları, Kentsel Tasarımın ilgi alanı olup Kentsel Tasarım Rehberleri ile başarılı bir geleceğe bakmaktadır, bu başarılarda ancak, yeni ilkeler, uygulamalar, deneyimler ve kentsel aktörlerin birlikteliği ile olasıdır.

Kentsel Tasarım Rehberleri, kentsel kalite hedeflerini yükseltmekte, bunların uygulamadaki kısıtlamalarını azaltacak çeşitliliği sunmaktadır. Böylesine geniş kapsamlı bir yeni yaklaşım da tüm kentsel aktörlerin; uzmanlar, kullanıcı, kentli, ziyaretçi, girişimci, sivil toplum üyeleri ve örgütleri, yasa koyucular ve uygulayıcılar, planlama ve yerel yönetim otoriteleri, hepsinin birlikte hareket edeceği bütünsel ortam ve araçları sunmak gerekir. Bu süreç birlikteliğin kurallarının oluşturulması ve pratikte de uygulanabilir olması demektir.

Geçmişte de kimlikli kentlerin ya da yerleşmelerin oluşmasında, hep bu çok bileşenli yapı ve onun oluşturulmasını yöneten disiplinli kontrol araçları yer almıştır, şüphesiz çok farklı bir süreç olmuştur.

Günümüzde de Kentsel Tasarım Rehberleri, fiziksel ve sosyal bütünleşmeyi, mekan oluşumunda birlikte hareket etmeyi, kontroller ile kaliteyi oluşturmayı, reçeteler yerine çeşitli yaklaşım seçenekleri ile uygulama pratiklerini objektif bir biçimde yönlendirmeyi hedeflemektedir.

Kentsel Tasarım Rehberleri karar verme sürecinde yere özgü yaklaşımlar ile ,ağırlıkları yönetir ve dengeleri sağlamaya çalışır. Hedefte katılımının sağlanması, sürecin dikkatle yönetilmesi,değişiklikler ve yanlışlıkların kamusal duyarlılıkla ele alınması, objektif olunması, farklı aktörlerin birlikte ve kontrol sürecinde etkinliğinin sağlanması gerekir. Kentsel Tasarım ve özellikle de Kentsel Tasarım Rehberleri bu nedenle çözümü yönlendiren bize özgü sistemi sunmalıdır. Model bu kapsamda hazırlanmıştır.

http://mpgm.csb.gov.tr/kentsel-tasarim-rehberleri-i-82334

Mastır plan kararları ile entegre olarak oluşturulacak kentsel tasarım kararları, kentsel dayanıklılık (urbanreselience) gibi yeni kavramları sisteme katacak ve çağdaş bir gelişme planlanacaktır. Kentsel tasarım kararları uzun erimli kararlar olup systemin birlikte gelişimi tasarım Rehberleri ile birlikte sağlayacaktır. Kent bir yaşam ortamı olduğuna göre sosya lsistemi, Mahalle kültürünü ve birlikte hareket edebilirliği kurgulamak ve sürdürmek gerekir, bu anlamda sokak kavramı oluşturularak geliştirilmelidir.

Önerilen sistemde aktif tasarım öne çıkarılmış, ev ve komşuluk ilişkilerini zenginleştirecek bir üretim sistemi önerilmiştir. Bu sistem farklı ölçeklerde katılım ve üretim sistemini oluşturarak mahalle ölçeğinde bir çevre döngüsü yaratacaktır. Diğer yandan sistem, kentsel dönüşümü koordine ederken, ekolojik restorasyonu da gündeme getirecek ve daha güçlü, sağlıklı bir çevreyi sürdürülebilir bir kentsel tasarım ile sunacaktır.
Kentsel tasarım rehberi yapılanmayı koordine ettiği kadar mikro iklimlendirmeyi de baştan entegre edecek ve alan karakterini bu fiziksel karakteristiklerle birlikte yeni bir biçimde kurgulayacaktır. Doğa ve peyzaj, rüzgâr yönü, eğim, yön, güneş, su akış sistemi vb. geleneksel olarak yerleşmelerde fiziksel çevre kontrolü olarak girerken, yeni sistemde kentsel tasarım ile yerleşmeyi yönlendiren biçimlendiren faktörler olarak değerlendirileceklerdir.

Yenilikçi şemalar (yeşil sistem – mavi sistem – beyaz sistem vb.) üretilerek, yeni yaşanabilir çevre kurgulanacak ve doğal yeni habitatı oluşturacak tasarım ilkeleri konacaktır.

Yeni kentsel yerleşmelerde kentsel dönüşüm, planlamanın mekânsal kurgulamasında kentsel sistemi güçlü bir vizyon ile buluşturmaktadır. Antalya Kepez örneğinde kentsel tasarım yaklaşımı, bu yeni model ile bir yandan yerleşme kurgusunu hazırlarken, diğer yandanda çarpıcı ve çağdaş bir yaklaşım temasını ortaya koymaktadır. Kentsel tasarım özgün dil, analizler ve stratejiler ile planlama bağlamında sürdürülebilir bir gelişmeye hedef almakta ve bu vizyonda özgün bir senaryo ortaya konmaktadır. Bu ekokent yaklaşımı olup kentsel dönüşümü sürdürebilir kılmak adına yenilikçi bir yapı oluşturmaktadır.

Bu sistem ile bir taraftan;
• Organik çiftlikler,
• Eko turizm,
• Ekosistem bahçeler,
• Çatı tarımı,
• Kent çiftçiliği önerilirken,
• Diğer yandan yeni bir yerel politikalar çerçevesi oluşturulup, tarımsal faaliyetler ile birleştirilerek toplumsal bir işletme döngüsü öngörülmektedir.

Köy tasarım rehberleri ülkemizde uzun süredir tartışılmakta olan ve mevzuata yeni girmiş bir uygulama aracıdır. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı ile birlikte geliştirilen Kastamonu – Küre – Ersizlerdere Köy Tasarım Rehberi ülkemiz için bir ilk örnek olma özelliğine sahiptir. Kırsal yerleşmelerin mevcut planlama sistemi içinde sadece arazi kullanım planları ile ele alınması, farklı uygulama araçlarının geliştirilmemiş olması büyük bir eksikliktir. Kırda, mekânsal, sosyal, ekonomik gereksinimleri dikkate alan yeni bir planlama anlayışına ve kırsal yaşamın değerini gözetecek, doğa ile ilişkisini koparmayacak, basit, kullanışlı ve yerel / beşeri faktörleri harekete geçirebilecek yeni araçlara ihtiyaç vardır. Köy tasarım rehberleri, özgün karakterini korumuş olan ve değişim potansiyeli taşıyan kırsal yerleşmelerde bu anlamda çok önemli bir rol üstlenebilir.

Rehberde eski ile yeni arasındaki dengenin nasıl sağlanacağına, değişimle birlikte köyün karakterinin nasıl devam edebileceğine dair tavsiyeler yer alır. Köy tasarım rehberinin başarısı, halk tarafından kullanışlı ve faydalı bulunmasına, kurumlar tarafından benimsenmesine bağlıdır. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi çalışma grubu tarafından hazırlanan bu rehber kitap, Mimarlık Fakültesi Dekanlığı’nın koordinasyonunda Şehir ve Bölge Planlama Bölümü ve Restorasyon Ana Bilim Dalından öğretim üyeleri ile uzmanların ortak çalışması ve yerel halkın ve yerel yönetimlerin katkıları ile biçimlenmiştir. Çalışma grubu içinde şehir planlama, mimarlık, restorasyon ve peyzaj mimarlığı alanlarında uzmanlar yer almıştır.

Küre ilçesi kırsal yerleşim karakteri açısından çok özel bir yere sahiptir. Çarpıcı bir doğası olan Küre köyleri zengin bir kültürel geçmişin de izlerini taşımaktadır. Sahip olduğu eşsiz doğal potansiyel, çalışmanın Küre’de yapılmasının nedenlerinden biridir.

Safha 1: Dokümantasyon çalışmaları ile birlikte proje için kurumlardan alınan görüşler ve çalışma alanı için alınmış kararlar değerlendirilerek bir sonraki analiz aşaması ile ilişkilendirilmiştir. Safha 2: Kentsel Tasarım Rehberi için altlık oluşturacak analiz ve sentez çalışmaları yapılmıştır. Safha 3: Çalışma alanı karakter bölgelerine ayrılmış, her bölgenin özelliklerine yönelik hükümler belirlenmiştir. Safha 4: Kentsel Tasarım Rehberi pilot projeleri olarak Çatı Sağlıklaştırma Projesi ve Sokak Arayüzleri Kentsel Tasarım Projesi hazırlanmıştır.

Yere özgü olarak gereken araçları belirleyen kentsel tasarım rehberleri yönlendirici olarak kamusal alanın kimliğinin tanımlanmasında, kamusal yaşamın canlandırılmasında, sosyal ve ekonomik gelişimin desteklenmesinde ve planların uygulanmasında en önemli araçlardan birisidir. G1 – G2 – G3 – G4 olmak üzere toplamda 4 kimlik bölgesine ayrılan proje alanı için tanımlanan kentsel tasarım rehberi ilkelerine yönelik ;

• Cephe Tipoloji Analizleri • Silüet Analizleri • Kabuk – Bağlam İlişkisi: Tarihi çevrede alınan tasarım kararlarında, yeni yapının geçmişe saygılı olması, taklit olmaması, içinde bulunduğu zamanın özelliklerini yansıtan özgün bir yapı olması için öncelikle var olan çevreyi (bağlamsal çevre) iyi analiz etmek gerekliliği kaçınılmazdır. Rehberde, ‘nokta, çizgi, düzlem, hacim, yön, biçim’ kütle kavramı (yükseklik ve genişlik), ‘aralık’ oran – ölçü kavramı, ‘değer (ton), renk ve doku’ ise malzeme kavramı içinde ele alınmıştır. • Cephe Algısı • Sokak Tipolojisi çalışmaları gerçekleştirilerek, elde edilen sonuçlar doğrultusunda genel ilkeler belirlenmiştir.